|
سورئالیسم ، سورئال ، متفاوت ، غیرواقع ، فراواقع ، حتما نام این
اصطلاحات را
شنیده‌اید
.
یعنی مدتی است که پای این اصطلاحات به ترانه ایران کشیده شده است
.
با ترانه‌هایی که به واسطه آوردن واژه‌های غیرمتعارف در ترانه و
ارائه گذاره‌های متفاوت در صدد ارائه فضایی تازه می‌باشد . اما
ما در این مقال قصد رد یا پذیرفتن این نوع خاص از ترانه‌سرایی
را نداریم و سعی می‌کنیم تنها کنکاش در ماهیت این ترانه‌ها و
تعریف برخی از اصطلاحات بپردازیم ، امید است مورد توجه شما قرار
گیرد .
اما سورئالیسم ، زمان زیادی نمی‌گذرد که در گوشه و کنار محافل
ترانه‌سرایی نام این واژه شنیده می‌شود . حتما دیده‌اید یا
شنیده‌اید یا خوانده‌اید اشخاصی مدعی می‌شوند که ترانه سورئال
می‌گویند . در اینجا ابتدا تعریفی از سورئالیسم ارائه می‌دهیم .
سورئال در لغت به معنای وهم آمیز ، دور از تصور و همچنین
غیرواقعی است . و اما در اصطلاح تعاریف بسیار گسترده‌ای دارد به
شکلی که تعریف کامل آن در چند صفحه و چند بند قابل بیان نیست ،
اما اگر بخواهیم آن را به طور کلی مورد تعریف قرار دهیم ، می‌شود
این گونه گفت که سورئال به معنای خروج از واقعیت به صورت افراطی
است و سورئالیسم نام مکتبی است که در فرانسه شکل گرفت .
بین سورئالیسم و سورئال تفاوت‌هایی وجود دارد که بعضا منتقدان به
آن توجه نمی‌کنند و این دو را در یک معنی می‌اوردند که اشتباه
است . چرا که سورئال نام فضایی است در هنر که از ابتدای هستی
انسان وجود داشته و هنرمند تنها کاشف آن بوده است و اما
سورئالیسم نام مکتبی است شامل پیروان سورئال .
با این مقدمه به سراغ ترانه‌های سورئال می‌رویم در جایی که
گذاره‌هایی وجود دارد که بعضا فراواقع هستند البته در خیلی از
این گونه گذاره‌ها تنها تصاویری را می‌بینیم که پشت سر هم بدون
پیش فرض‌های ذهنی ارائه می‌شوند و در نگاه اول گرچه برای مخاطب
عجیب هستند اما هر بند و هر گذاره به تنهایی معنایی مشخص دارند
اما در کنار گذاره‌های دیگر برای آن نمی‌توان معنایی واحد یافت .
وقتی به تاریخچه سورئالیسم در آثار هنرمندان و نویسندگان بزرگ
جهان نگاه می‌کنیم اندیشه‌هایی را در زوایای پنهان این مکتب هنری
می‌یابیم که ترانه‌های مذکور فاقد این اندیشه‌ها می‌باشند . به
طور مثال آندره برتون فرانسوی در داستانهایش فضاهایی خیالی و
کاملا غیر واقعی ارائه می‌دهد و بنیانگذارمکتب سورئالیسم نام
می‌گیرد . یا وقتی به رمان توصیف یک شام سران ( که یکی از آثار
معروف سورئال است ) می‌نگریم می‌بینیم در آنجا ژاک پرور
شخصیت‌هایی را توصیف می‌کند که سیمائی عجیب و شگفت انگیز دارند .
انسانها موهایی بلند دارند که مارهایی از آنها آویزانند . در
دهان این مارها تخم مرغ‌هایی وجود دارد و بسیاری تصاویر دیگر .
البته تصاویر برای نویسنده سورئال عادی است چرا که دنیا را
همینطور می‌بیند اما مخاطب برداشتی غیرواقعی از این پدیده‌ها
دارد ، این در حالی است که در نمونه‌های ایرانی شعر سورئال نیز
فضاهایی متناسب با اندیشه‌های برتون داریم ، جیغ بنفش اثرهوشنگ
ایرانی و شعرهای شاملو و داستانهای صادق هدایت را می‌توان در
زمره این آثار قرار داد .
در این میان نکته‌ای که برای ما اهمیت دارد این است که بدانیم
آیا ترانه ما و فضای محدود موسیقی ما گنجایش حجم عظیم فلسفی
اندیشه‌های سورئال را دارد ؟ آیا بستری که از اواخر قرن هجده
میلادی در اروپا شکل گرفت در ایران وجود دارد ؟ برای اینکه به
این سوال‌ها جواب بدهیم به دو نکته اساسی که باعث به وجود آمدن
مکتب سورئالیسم در فرانسه شد اشاره می‌کنیم .
ابتدا کلاسیسم و اندیشه‌های بورژوازی و خفقان ناشی از آن از یک
سو و از سوی دیگر فلسفه کانت ( متافیزیک ) و بلوغ فلسفی ذهن مردم
فرانسه . چرا که می‌دانیم مردم فرانسه انسانهای همیشه در فلسفه
آمیخته با آن می‌باشند . اما در کشو ما آیا فضایی وجود دارد که
در فرانسه وجود داشت ؟
همیشه بین اندیشه‌های درونی و اصیل و اندیشه‌های انتزاعی
تفاوت‌هایی وجود داشت در جایی که فرهنگ و فضای جامعه گروهی را به
ارائه مکتبی جدید وا می‌دارند . همانطور که در شعر نیما به عنوان
پدر شعر نوین فارسی با توجه به داشته‌های فرهنگی ما مکتبی جدید
را در ادبیات ما بنیان نهاد .
من معتقدم اگر می‌خواهیم در ترانه فضایی جدید را ارائه دهیم
نباید دست به دامان مکتب‌های از کار افتاده و بعضا بلااستفاده
خارجی باشیم . بلکه باید متناسب با وضعیت موسیقی و محدودیت‌های
ناشی از آن و متناسب با ذوق و سلیقه مخاطب‌های موسیقی و ترانه در
ایران گام برداریم . چرا که همه ما می‌دانیم چنین ترانه‌هایی با
ذوق و سلیقه مخاطبین عام و واقعی ترانه در ایران سازگار نیست .
البته در اینجا ما ترانه‌هایی را مد نظر قرار دادیم که به خاطر
موسیقی و برای موسیقی سروده شده‌اند .
در انتها امیدوارم با وجود نمونه‌های درخشان ترانه نوین در ایران
، ترانه‌سراهایی که خواستار ارائه ترانه‌ای متفاوت می‌باشند با
حوصله و اندیشه و مطالعه بیشتر در جهت ارائه ترانه‌ای متفاوت و
در عین حال سازگار با فضای هنری جامعه حرکت کنند .
|
